MATKAPLA DELME (DRİLLİNG)

1. DELME

1.1 Delmenin Tanımı ve Amacı

Malzemeler üzerinde silindirik boşluklar oluşturma işlemine delme denir. Delmenin
amacı, bağlantı elemanlarının takılması ve kavrama, mil ve aks türü makine elemanlarının
yataklanması için boşluklar oluşturulmasıdır. Endüstride delme, üretim işlemlerinin her
kademesinde kullanıldığından önemi büyüktür.

1.2 Delme Yöntemleri
Bu işlemi genel olarak iki yöntemle yapılmaktadır.

1.2.1 El ve Kol Zımbalarıyla Delme İşlemİ
Bu konunun iyi anlaşılması için daha önceden almış olduğunuz kesme modülünü
hatırlamanız gerekmektedir. Delme işlemi esasen bir kesme işlemidir. El ve kol zımbaları
insan gücüyle çalışan araçlardır. Genellikle ince parçalara delik delme işlemlerinde
kullanılmaktadır (Şekil 1.1). Zımba ile delme işlemi, talaşsız bir delme işlemidir. El ve kol
zımbaları silindirik bıçaklara sahiptir.

1.2.2 Matkap ile Delme Yöntemleri
Matkap ile delme işlemi bir talaşlı üretim yöntemidir. Matkap tezgahı milinin dönmesi
ve buna bağlı mandrene takılı matkap ucunun parçasından parçacıklar koparması sonucu
delme oluşur. Bu kopmalar sonucu ortaya çıkan parçalara talaş denmektedir. Ortaya çıkan bu
talaşlar matkabın üzerindeki helis kanallar yardımıyla dışarı atılır. Dönme esnasında
oluşacak sürtünme nedeniyle matkap ucu ısınır. Eğer bu ısı ileri seviyede olursa matkap
ucunun içyapısında değişikliklere neden olur ve matkap ucu özelliklerini kaybeder. Bunu
önlemek için genellikle soğutma sıvısı olarakta adlandırılan bor yağları kullanılmaktadır.

1.3 Matkap ile Delmede Kullanılan Makineler

Matkap tezgâhları hassas olmayan deliklerin oluşturulmasında kullanılan ve genellikle
bir iş masası üzerine monte edilmiş delme makineleridir. Bu makineler dört bölümde
incelenir.

1.3.1 Breyzler
Elle ve elektrikle çalışan breyzler olarak ikiye ayrılır. İnsan gücüyle çalışanlar basit
yapıdadır ve günümüzde çok fazla kullanılmamaktadır. Bu makineler dairesel hareketi
sağlayan bir kol, mandren ve bir dayanaktan oluşmaktadır.
Elektrikle çalışanlar ise; elektrik motoru ve doğrudan motor miline takılı mandrenden
oluşmaktadır .Taşınabilir şekilde üretilmiş el breyzleri tabanca şeklinde
yapılmıştır. Darbeli ve darbesiz olarak kullanılmaktadır. Darbeli kullanım betonarme
yapıların delinmesinde kullanılırken darbesiz kullanım metal ve ahşap malzemelere delik
delinmesinde kullanılır.
 


1.3.2 Masa
Matkap Tezgâhı
Endüstride kullanılan en basit matkap tezgâhlarıdır. Hemen hemen her küçük atölyede
bulunmaktadır. Masa üzerine ya da bir sehpa üzerine monte edilir. Kayış kasnak yardımıyla
elektrik motorundan alınan dönme hareketi matkap miline aktarılır ve bir kol yardımıyla
bastırılarak delme işlemi yapılır.



1.3.3 Sütunlu Matkap Tezgâhları
Çalışma sistemleri masa matkaplarının aynısıdır. Genel
olarak bir sütun üzerine oturtulmuş gövde, sütun üzerinde
hareketli bir sehpa ve alt tabandan oluşmaktadır
Gövde üzerinde bir elektrik motoru ve bu motordan dönme
hareketini matkap miline ileten kayış kasnak sistemi
bulunmaktadır. Sütunlu matkap tezgâhları, sütunlu, çok milli,
işlem sıralı tezgâhları olarak üçe ayrılır.

 Sütunlu Matkap Tezgâhları
Sütunlu matkap tezgâhları, kayış kasnaklar veya dişli
çark sistemleriyle çalışmaktadır. Değişik ebat ve
büyüklüklerde yapılmaktadır. Bu tezgâhlar delik delme ve havşa açma işleri için
kullanılmaktadır. Dönme sayısı gövde üzerinde bulunan kayış kasnak sistemi veya dişli
sistemden yapılırken ilerleme hızı otomatik olarak ya da elle kumanda edilerek yapılır.


 Çok Milli Matkap Tezgâhı
Çok milli matkap tezgâhları seri imalatlar için
kullanılmaktadır. Diğer tezgâhlarla aynı çalışma
prensibine dayanır, ancak iş parçası üzerindeki birden
fazla deliklerin aynı anda delinmesi işlemleri için
kullanılır. Özel tezgâhlar grubuna girmektedir.



 İşlem Sıralı Matkap Tezgâhı
Bu tezgâhlarda bir tabla üzerinde birden fazla
mil bulunmaktadır. Seri imalatlarda bir kesici aletten
diğerine geçilerek birçok işlem sırasıyla yapılmaktadır.
Genel olarak birinci matkap milinde küçük bir matkap,
yanındakinde biraz daha büyük olanı, onun yanında
biraz daha büyük olanı, en sonda da havşa matkabı
bulunmaktadır.



1.3.4 Radyal Matkap Tezgâhı
Bu tezgâhlar ekseni etrafında 360 derece hareket
edebilen bir konsol üzerine monte edilmiştir. Büyük iş
parçalarının delinmesinde ve havşa açılmasında
kullanılan makinelerdir. Radyal matkap tezgâhları alt
tabla, sütun, sütun üzerinde radyal hareketi yapabilen
konsol ve konsol üzerinde ileri geri hareket eden bir
delme başlığından oluşmaktadır. Bu tezgâhlar 50 mm
çapa kadar delik delebilirler. 



1.4 Mandren, Mors Kovanı ve Kamaları

Mandrenler, matkap tezgâhında dönme hareketini yapan milin ucuna bağlanmış
matkap ucunun sabitlenmesini sağlayan aparattır. Mors kovanları konik saplı matkapların
matkap miline mandren olmadan direkt bağlanmasını sağlayan yardımcı elemanlardır.
Kamalar ise mandren ve mors kovanlarının matkap milinden sökülmesinde kullanılan
araçlardır.

1.5 Matkap Mengeneleri


Matkap mengeneleri, matkap tezgâhlarına sabitlenebilen ve küçük iş parçalarının
güvenli bir şekilde delinmesini sağlayan takımlardır.

1.6 Matkap Çeşitleri

Matkap uçları, malzemesine göre yüksek hız çelikleri (HSS), karbon çelikleri (WS) ve
sert maden uçlu matkaplar olarak üretilmektedir. Ülkemizde TSE tarafından standartları
belirlenmiştir.
Matkap uçları şekillerine göre üçe ayrılır, bunlar:

1.6.1. Silindirik Saplı Matkaplar
Matkaplar genelde 16mm çapa kadar silindirik saplı olarak üretilir. Silindirik
matkaplar gövde üzerine açılmış iki helis ile bir saptan oluşmaktadır. İşlem sırasında oluşan
talaşlar helis kanalları yardımıyla dışarı atılır.



1.6.2. Konik Saplı Matkaplar
Matkap çapları büyüdükçe matkap tezgâhındaki bağlama milinin de değiştirilmesi
gerekmektedir. Bu durumun ortadan kaldırılması için matkaplar konik saplı matkaplar
aracılığıyla ya da mors kovanları yardımıyla tezgâh miline direkt olarak takılır.



1.6.3. Havşa Matkapları
Havşa matkapları delme işlemi sonrası oluşan çapakların, keskinliklerin alınmasında
ve vida, perçin gibi bağlantı elemanlarının baş kısımlarının oturacağı yuvaların açılmasında
kullanılır

1.7 Matkap Çapına ve Malzeme Cinsine Göre Devir Sayısı Belirleme

Genel olarak malzeme sertleştikçe ve matkap çapı büyüdükçe kesme hızı küçülür.
Malzeme yumuşak ve matkap çapı da küçükse kesme hızı büyür. Devir sayısı aşağıda verilen
formülle hesaplanmaktadır.

                  V=¶Dn/1000

Burada: n= devir sayısı (dev/dak)
D=matkap çapı(mm)
V=kesme hızı(m/dak)

1.8 Delme İşlemi Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar

İş parçasının savrulmaması için iş parçası, tezgâh mengenesine sıkıca bağlanmalıdır.
Mandren anahtarı, üzerinde bırakılmamalıdır.
Baş ve vücut tezgâhtan uzak tutulmalıdır.
Kullanılan tezgâhın özellikleri iyi bilinmelidir.
İş verimini artırmak, matkabın ömrünü uzatmak ve iş parçası yüzeyinin kalitesini
artırmak için soğutma sıvısı kullanılmalıdır.
Çalışma alanı temiz olmalıdır, delme esnasında üstübü ve benzeri maddeler matkap
ucuna değdirilmemelidir.
Sehpa üzerindeki talaşlar elle ya da üfleyerek temizlenmemelidir, bir fırça yardımıyla
temizlenmelidir.
İş parçası boydan boya delinecekse parça altına tahta takoz konulmalıdır. Delme
esnasında tahta talaş geldiği zaman delme işlemi gerçekleşmiştir, böylece tazgah sehpası
zarar görmemiş olur.
Matkap kapatıldıktan sonra bir süre daha matkap mili döneceğinden matkap durmadan
kesinlikle matkap mili el ile kavranmamalıdır.

İşlem Basamakları Uyarılar
Delinecek malzemenin delik merkezlerini markalayarak, nokta vurunuz.
Gerekli ise delinecek malzemeyi mengeneye bağlayınız, parça altını tahta takoz ile destekleyiniz.
Delme için malzeme cinsine ve matkap çapına uygun devri ayarlayınız.
Matkabı mandrene bağlayınız ve makinayı çalıştırınız.
Delik merkezini matkap ucuna ağızlatınız.
Uygun delme hızı ile deliği merkezinden delmeye başlayınız, gerekiyorsa soğutma sıvısı kullanınız.
Delik bitiminde (Matkap ucu altan çıkarken) delme hızını azaltınız.
Yapılan işlemin doğruluğunu (ölçülerini) kontrol ediniz.
Çapakları temizleyiniz.
Markalama esnasında teknik resim kurallarını uygula
Parça altınakoyacağınız tahta takoz matkap ucunun alttan çıkması esnasında mengenenin delinmesini önler.
Uzun süreli delme işlerinde soğutma sıvısı kullan!
Mesleğinle ilgili kurallara uy ! (Elin de, gözün de işte olsun)
Küçük parçaları elle tutarak delme!
Mandren anahtarını mandrende unutma!
Delmenin başlangıcında matkap ucunun iş parçasına dalması için aceleci davranma!
Fazla devir ve ilerleme hızı tezgahın sarsılmasına neden olur. Dikkat et!
Delme işleminin sonuna doğru matkap kendi baskı kuvveti ile ilerlemelidir, baskı kuvveti fazla olursa delme işlemi bittiğinde matkap ucu alttan dışarı çıktığında kırılabilir.




2. HAVŞA

2.1 Havşanın Tanımı ve Önemi

Havşa açma, önceden delinmiş deliklere konik veya silindirik yuvalar açma işlemidir.
Bu işlem, geliştirilmiş havşa matkapları ile gerçekleştirilir. Havşa açmanın birçok amacı
vardır. Çoğunlukla havşa açma işlemi, perçin ve vida gibi bağlantı elemanlarının baş
kısmının oturacağı yuvaları açmak için kullanılır. Havşa, delik ağızlarındaki çapağın
keskinlikleri almak ve eksenleri kaçık delikleri büyütmek işlemleri için de kullanılmaktadır.

2.2 Havşa Matkapları

Bu matkaplar silindirik ve konik tip olmak üzere ikiye ayrılır.

Silindirik Havşa Matkabı

Düz havşa matkabı olarak da anılır. Yüzeylerinde çıkıntı istenmeyen silindirik başlı
gömme vidaların yuvalarını açmak için kullanılmaktadır.

Konik Havşa Matkabı

Deliklerin çapaklarını temizlemek, pah kırmak ve konik havşa yuvası açmak için
kullanılır. Uç açıları 60º ve 90º olanları bulunmaktadır.

2.3 Havşa Açıları

Havşa matkapları ile ilgili çizimlere bakıldığında ortak özelliklere sahip oldukları
gözlenmektedir. Havşa matkaplarının uç açıları kullanıldıkları yere göre değişmektedir.
Aşağıda bu matkapların kullanıldıkları yerlere göre havşa açıları görülmektedir. 

Çapak almak ve havşa açmak için uç açısı : 60º
Perçin yuvalarının baş kısmı için: 75º
Havşa başlı vidaların baş kısmı için: 90º
Saç perçinleri için: 120º

2.4 Havşa Matkabı ile Deliklere Havşa Açmak

Havşa açmanın gerekliliği yukarıda vurgulanmıştı. Şekil 2.1’de silindirik ve konik
havşa açılmış parçaları görüyorsunuz. Havşa matkaplarını helisel matkaplardan ayıran en
önemli özellik, kesici ağızlarının ikiden fazla olmasıdır. Bu nedenle delik içleri daha kaliteli
olmaktadır. Havşa açma işlemini gerçekleştirmek için havşa matkabı bulunamadığı
durumlarda, delik çapının iki katı büyüklüğünde helisel matkap ile de havşa açılabilir.

İşlem Basamakları Uyarılar
Havşa açılacak malzemeyi mengeneye bağlayınız.
Konik ya da silindirik havşa matkabını mandrene bağlayınız.
Makineyi çalıştırınız.
Uzun süreli işlemlerde soğutma sıvısı kullanınız.
Yapılan işlemin doğruluğunu (açılarını) kontrol ediniz.
Mesleğinle ilgili kurallara uy ! (Elin de, gözün de işte olsun)
Küçük parçaları elle tutarak havşa açma!
Mandren anahtarını mandrende unutma!
Fazla devir ve ilerleme hızı tezgahın sarsılmasına neden olur, Dikkat et!





3. MATKAP BİLEME

3.1 Zımpara Taşları

Aşındırıcı taneciklerden bir araya getirilmiş zımpara taşları, dönerek malzeme
yüzeyine sürtülmek suretiyle talaş kaldırarak şekillendirme işlemini gerçekleştirir. Bu
aşındırıcı tanecikler körlendikçe dökülür ve yerlerine daha keskin olan alt katmandaki taneler
çıkar.
Kaba olarak bitirilmiş işlerin hassas yüzeylerinin yapılmasında, yüzey işlemede ve
kesici aletlerin uçlarının bilenmesinde kullanılır.
Zımpara taşları seçilirken kullanıldıkları malzemenin cinsine göre aşağıdaki özelliklere
dikkat edilir. 

Zımpara taşının tane büyüklüğü
Zımpara taşının cinsi
Taşın sertliği
Birleştirme maddesi
Kristal dokusu

Bu konular bir standarda bağlanmış ve bu standartlarda üretilmektedir. Bu yüzden
kullanıcılar yapacakları taşlamaya göre taş seçimini yapmalılar.

3.2 Zımpara Taşlarında Çalışırken Dikkat Edilecek Hususlar

Makine ilk çalışırken kenarda durunuz.
Daima gözlük kullanınız.
Kesinlikle hareket halindeki taşa dokunmayınız.
İş önlüğünüzün önü kesinlikle kapalı olmalı, kollarınınızın düğmesi kapalı ya da kıvrık olmalı.
Parçayı taşlama sırasında, fazla bastırmayınız.
Tezgâh tablası üzerinde gereksiz alet olmamalı, dikkat ediniz.
Tezgâhın kullanma talimatına mutlaka uyunuz.
Uzun saçlarla tezgâh üzerine eğilmeyiniz.
Çalışırken dalgın olmayınız ve arkadaşınıza kesinlikle şaka yapmayınız.

3.3 Malzeme Cinsine Göre Matkap Kesme Açıları

Matkap uçlarının delme işlemlerini gerçekleştirmesi için belirli uç açılarına sahip
olması gereklidir. Delinecek malzemenin cinsine göre matkap kalitesi ve tipi seçilmeli,
matkap ucu delinecek malzemeye uygun biçimde bilenmelidir. Matkapların dört adet kesme
açıları vardır.
Bunlar:
1-Uç açısı
2-Helis (talaş) açısı
3-Boşluk açısı
4-Uç kenar açısı( yardımcı kesici kenar açısı)

3.3.1 Uç Açısı
Matkap uçlarının uç açısı standardı 118º olarak belirlenmiştir. Ancak değişik
metallerin delinmesi işleminde malzemeye uygun olarak uç açıları değişebilir. Çelik ve
alaşımlarını delmek için uç açısı 118º, kırılgan gereçlerin delinmesinde ise, 130º’lik uç açısı
kullanılır.

3.3.2 Helis Açısı
Matkap üzerindeki helis kanallarını oluşturan açıdır. Kesme sonucunda ortaya çıkan
talaşlar helis kanallarından dışarıya çıktıkları için helis açısı olarak da adlandırılır. Helis açısı
fabrika üretimi sırasında oluşturulmaktadır, daha sonradan değiştirilmesi olanaksızdır.
Bundan dolayı delinecek malzemeye göre matkap alırken dikkat edilmelidir.

3.3.3 Boşluk Açısı
Kesme esnasında matkabın kesici ağızlarının arka yüzeyinin kesilme yüzeyine
sürtünmesini önlemek için verilen açılara boşluk açısı denir. Matkap ucunu bileme esnasında
uç açısının bulunduğu yerden arka yüzeye doğru 6º - 8º ‘lik boşluk açısı verilmektedir.
Boşluk açısının az ya da çok verilmesi matkap ağzının kırılmasına ve körelmesine neden
olur. Bu yüzden bileme esnasında boşluk açısına dikkat edilmelidir.

3.3.4 Uç Kenar Açısı
Yardımcı kesici kenar olarak da adlandırılan bu kısım tam manasıyla kesme yapmaz. Boşluk
açısı ile oluşan kenarın matkap eksenine yaptığı açıdır. Matkabın üretimi sırasında 55º olarak
belirlenmiştir. Matkabın körelmesi durumunda yapılan bileme işleminde, uç kenar açısının
tekrar 55º olacak şekilde ayarlanması gerekir.

3.4 Matkap Bileme Çeşitleri

Her kesici aletin zamanla köreldiği gibi matkaplarda körlenir. Her defasında bozulan
matkap uçları atılmayacağı için matkap uçlarının bilenmesi gerekir. Bozulan matkapların
bileme ile eski durumlarına getirilmesi mümkündür. Bileme işlemi kesme açılarının yeniden
oluşturulmasıyla gerçekleştirilmektedir. Bu açıların daha sağlıklı bir şekilde yeniden
oluşturulması için bileme makineleri geliştirilmiştir. Matkap bileme makineleriyle matkabın
kesme açıları yeniden oluşturulur ve istenilen özellikler elde edilir, ancak çoğu zaman bu
makinelerin bulunmadığı atölyelerde elde zımpara taşı tezgâhı ile de bileme yapılmaktadır. 

Elde Matkap Bileme
Elde bileme işlemleri dikkat edilmesi ve özen gösterilmesi gereken bir konudur.
Matkap bileme işlemine başlamadan önce, zımpara taşı tezgâhının dayama parçasının sabit
olup olmadığını kontrol etmeli ve aşırı kullanım sonucu yanmış ve zırh kısımları (helis
kanallarını dış kısmı) aşınmış matkapların bu kısımlarının kaybolana kadar düz bir şekilde
taşlanması gerekmektedir. İlk önce, gerecin cinsine göre uç açısını hatırlayalım: Şayet delme
işlemi için çelik ve alaşımları kullanılacaksa 118 º, kırılgan ve sert gereçler delinecekse uç
açısı 130 º olmalıdır. Bileme esnasında zımpara taşı ile matkap arasındaki açı, uç açısının
yarısını temsil etmektedir; Yani, kırılgan ve sert gereçlerin delinmesinde kullanılacak matkap
bileniyorsa 130 º’ in yarısı olan 65 º alınır
Bu açıların gözle tespiti zor olduğu için kontrol mastarları kullanılmalıdır. Bunun
yanında dikkat edilmesi gereken bir diğer husus, kesme kenarlarının eşit olmasıdır. Eğer
kesme kenarları eşit olmaz ise matkap ömrü kısa olacaktır. Uç açısının oluşturulması
sırasında uç kenar açısı da oluşmaktadır. Bu açıda yine kontrol mastarıyla kontrol
edilmelidir. 

Matkap bileme esnasında elimizin başparmağı matkabın, diğer parmaklarımız ise tezgâhın alet dayama parçası üzerine
gelecek şekilde olmalıdır.
Matkabı parmaklarımız arasında kavrayarak devamlı surette taşa temasını sağlayacak şekilde tutmalıyız.
Elimizi aşağı doğru hareket ettirirken matkap hafif bir yay şeklinde döndürülmelidir. Bu işlemler sırasında ucun fazla bastırılmaması gerekir. Aksi halde matkap ucunu yakabiliriz. Bileme esnasında matkap ısınacağından sık sık soğutulmalıdır.
Size verilen bozulmuş matkap ucunu size anlatılan kurallara uygun olarak ve aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek bileyiniz. 

İşlem Basamakları Uyarılar
Taşlama tezgâhının dayama parçasının sabit olup olmadığını kontrol ediniz.
Makineyi çalıştırınız.
Elinizdeki matkap ucunun yanmış olduğunu ya da zırh kısmının bozulduğunu düşünüyorsanız önce bu kısımlar kaybolana kadar taşa tutunuz.
Sık sık soğutma sıvısı kullanınız.
Uç açısını ayarlayınız ve kontrol mastarıyla kontrol ediniz.
Aynı şekilde uç kenar açısını kontrol ediniz.
Boşluk açısını kontrol ediniz.
Gerekli kontrolleri yaparak arkadaşınızın yaptığı ile kıyaslayınız.
Dayama parçası sabit değilse bir anahtar yardımıyla cıvata- somunları sıkıştır!
Mesleğinle ilgili kurallara uy!(Elin de, gözün de işte olsun)
Gözlük kullan!
Matkap uç kısmını düzeltmek için zımpara taşını, matkap bileme için de daha ince yapılı bileme taşını kullan!

Şanzımanlı ağır yatay matkap tezgahı



16mm Sütunlu Matkap Tezgahı



ARM 50 Radyal Matkap Tezgahı